Denk niet zwart, denk niet wit, denk niet zwartwit, meng de kleur fan je hart.

Denk niet zwart, denk niet wit, denk niet zwartwit, meng de kleur fan je hart.
                                                                                                                   Frank Boeijen

Swart fersus wyt, ik koe my net foarstelle dat dat hjir spile. Yn 'e Rânestêd miskien, mar toch net yn ús Fryslân. Demonstrearje tsjin swarte Pyt, it moast net mâler wurde. De A7 blokkearring fûn ik in stunt. Sa, dêr binne we fan ferlost. Dat tocht ik doe noch, mar och heden nee, de saak krige in sturtsje, 34 man sterk waarden foar de rjochter dage. Ik wie lilk oer de útspraak, wurkstraf en selstraf ûnder betingst, dat wie dochs net yn ferhâlding mei oare fergripen lykas dy Poalske man, dy’t dronken in hiele húshâlding fuortfage. 

Sneon seach ik bylden fan de demonstraasje fan foar en tsjinstanners fan swarte Pyt op it Saailân yn Ljouwert. In bern stie der gûlend nei te sjen. Oer en wer waard raasd. Bananen en rotte aaien fleagen troch de loft. De haat dy’t spruts út guon ferwinskingen, ‘rot toch op útkearinglûkers, rot op nei dyn eigen lân!’ Ik skrok derfan. Dit gong net mear oer de kleur fan Pyt, dit wie inkeld en allinnich noch mar, swart fersus wyt, en ik skamme my djip!

Ik kom út Fryslân en dêr bin ik grutsk op.

Meartaligens.

Op school werd er door meester uitsluitend Nederlands gesproken, en der waard fan ús ferwachte, dat wij in het Nederlands terugspraken. Frysk, dêr seagen se it belang net sa fan yn op 'e legere skoalle yn Lollum, en dat wylst Lollum sa’n yn en yn Frysk doarp wie.

Om’t it Frysk my no ienkear foar yn ’e mûle lei en de tonge wolris wat rapper wie as it brein, verbrak ik mij bijtijden dan ook nuiver. It skriuwen yn ’t Hollânsk gong my better ôf, ast skriuwst hast no ienkear mear tiid om nei te tinken.

Op de grutte skoalle krigen we neist it Nederlânsk ek Ingelsk en Dútsk, dat ik kin my aardich rêde yn binnen- bûtenlân, mar dochs, as ik mei immen Frysk prate kin fielt dat folle fertrouder as yn it Nederlânsk, Ingelsk of Dútsk. Se sizze dan ek wolris dat jins memmetaal de taal is dy’t direkt nei it hert giet, ik kin my wol yn fine yn dy útspraak.

Yn it Frysk kin ik my folle better útdrukke dan yn it Nederlânsk. Gelokkich is’t mei it nuvere ferbrekken in stik better wurden, al tink ik dat je, oan de Frisismen dy’t er hieltiten wer ynslûpe en dat sangerige lûd wat in Fries sa eigen is, fan meters ôfstân hearre kin dat ik út Fryslân kom. Dat krij je der net mear út, mar dat fyn ik ek hielendal net slim. It Frysk is in ûnderdiel fan myn identiteit en dêr bin ik grutsk op.

De Tynge

Yn it literêr tydskrift fers2.eu is myn gedicht pleatst: de Tynge. 

DE TYNGE

Dêr’t ea it wetter, ferneamd om blei en iel
it lân begrinzge en ûnwaarsfûgels
kriezjend sweefden op termyk, bewâlden
roeken it leech dongsuchtich greidelân.

Wylst eastewyn it folk opswypke en
in blikken stim ferslach die fan beferzen lidden
op izeren skonken, kraste de tynge, gnjirdzjend
as in flime oer moarmeren glês.

Doe’t de âldroeken yn pronkjend swart
de fearren poetsten, befrearen triennen
by de gimmelearden kachel
yn ’e Mar, efter de polderdyk.

Dagen lingen en dêr’t mannich boer
nei d’ ûngetiid de greiden donge
stuiten hja by it dollen yn ’e skerne,
noch op grouwe bonken iis.

It gedicht is basearre op in fragmint út it libben fan pake en beppe út de Mar (Makkumermarpolder) hjirûnder beskreaun.

Makkumermar, Februaris 1929, 

De Tynge

In Sybearisyk kjeldfront, mei temperaturen fan 16 oant 20 graden ûnder nul, hold it lân wikenlang yn syn greep. De Sudersee en de Waadsee wiene beferzen en waarden fan alle kanten trochkrúst, earst noch hoeden, op redens en rinnende, letter aventoeren se de oerstek mei hynder en wein en autobussen. De fjirde Alvestêdetocht ferrûn dat jier ûnder barre omstannichheden, fan de goed 300  dielnimmers berikte minder as de helte de einstreek, mei beferzen earen, eagen en teannen. By Klaas en Houk (ús Pake en beppe yn ‘e Makkumermar) wie yn januaris dochter Ybeltsje berne (de tante dêr’t ik nei ferneamd bin). Earstberne  bern, soan Sijtze, fan goed 1 jier wie útfanhûs by Pake Sijtze en beppe Wiebrig op ‘e Eksmoarstersyl. Op 16 februaris barde it slimste wat ik my as mem betinke kin. Wyls’t it frear dat it kreake, stiigde by lytse Sijtze de temperatuer oant boppe de fjirtich graden. It jonkje stride om syn libben. Dokter stelde fêst dat it om diftery gong, mar koe neat mear foar him dwaan. De earste pake- en beppesizzer fan Sijtze en Wiebrich, stoar har ûnder de hannen wei. De tynge (doodstijding) moast dy jûns oerbrocht wurde nei Klaas en Houkje yn de Mar. In boadskip dy’t troch de siel snijde.

Tienminutengesprek

Tienminutengesprek.

De swarte rakker liedt my ôf fan it petear. De kroljende sprút groeit út de spûketaast  (moedervlek) boppe it bôchje fan syn boppelippe.
‘Nieuwe lesmethode … reken je rijk … begrijpend lezen … onder het gemiddelde … De nije master eamelt mar raak. Ik freegje my ôf oft er ek in freondinne hat. ’t Sil wol net, sy hie sa’n swarte taaie hier der al lang en breed útlutsen. Miskien falt er wol net op froulju en hat er …

‘Dagtaak niet af - luistert niet, snel afgeleid – korte spanningsboog.’

Och leave santjen, ús mokkeltsje! Myn knibbels klamje stiif ûnder it metalen opbergfek. ‘Sorry, wat sizze jo, in koarte spanningsbôge en har deitaak net ôf? No dêr hat se thús oars gjin lêst fan. Kin it ek wêze dat it wat te drok is yn jo klasse,’ byt ik him ta.
‘Nee, nee, nee dat is het niet,’ antwurdet er. ‘Ze is, ze is zo snel afgeleid, ze ziet soms dingen die anderen niet zien.’

Myn hert krimpt, ik hâld de siken yn. ‘Wat bedoele jo mei: sjocht dingen dy’t der net binne?’
‘Ja hoe zal ik het eens zeggen? Al hangt er maar één heel klein, bruin blaadje aan de boom, niemand ziet het, behalve zij.’

It byld fan ús famke, dat tusken al dy rumoerige bêrn each hat foar de natuer, dy't dat iene brúnkleure  bledsje opmerkt, lit flinters dûnsje yn myn búk. Ik suchtsje hearber en kin de laits dy’t befrijend omheechbuollet mar kwalik ûnderdrukke. ‘Dus as ik it koart gearfetsje is jo konstatearring dat ús dochter hiel opmerksum is? Och hearkens fan wa soe se dat no ha?’

Gedicht publisearre op 6 maaie troch fers2.eu

Heit

’k Soe dy lykas Húsman skild’rje wolle
dyn brune tinne hier plúst’rich op ’e holle.
Houtskoalswart, de barsten en de rânen
fan dyn ylterige hannen.

Dyn djippe tearen lykas Woudwijk ien
foar ien houwe, út rûge grize stien.
It boarstbyld mei de ferware holle
soe ’k op in fuotstik sette wolle.

Ik sil it besykje yn in sonnet
mar kin dy net belove dat ik dy nei ’t sin
yn in fers fan fjouwer strofen byldzje kin.

Ik skets en hou, skras en ferset.
’k Kin dy net yn wurden fange. Rûch opskuorre
hingje ’k dy yn ’t húske oan ’e muorre.

YHB
 

Suchtsje en stinne, it is betiden in drege befalling

In drege befalling

Suchtsje en stinne, skriuwe is betiden in drege befalling. De iene kear giet it as ’t slydjaget, de oare kear kin ik stinne wat ik wol sûnder resultaat. Soms duorret dy befalling dan te lang en moatte der keunstgrepen oan te pas komme om de boel te befoarderjen. It bern moat er no ienkear út, netwier.

Stinne

De lêste tiid moat ik nochal wat muoite dwaan om der in ferhaaltsje út te parsen. It bliuwt meastentiids by suchtsjen en stinnen. De skriuwmotivaasje is fier te sykjen. Om skriuwlinich te bliuwen besykje ik sa no en dan in koart ferhaaltsje te skriuwen op de side fan Schrijven Magazine: Ultrakorte Verhalen. Yn maksimaal 99 wurden moat der in ferhaal stean mei kop en sturt. Troch de  beheining fan 99 wurden learst om skerper te skriuwen. Dizze wike wie it de ‘Schrijven Magazine UKV-vierdaagse’. De útdaging wie om yn fjouwer dagen, fjouwer koarte ferhalen deis te skriuwen. In hiele put by gebrek oan ynspiraasje. Mei muoite ha ik der fjouwer útstint.
(ukv stiet foar ultrakorte verhaaltjes)

Averjochts

Sykjend nei ultime tips om kreativiteit en skriuwfreugde te befoarderjen, blêdzje ik troch it boek ‘De Blokkade’ fan Renate Dorrestein. Myn skriuwnocht hinget der wat sleau en lusteleas by. Spitigernôch draacht it boek ek gjin konkrete oplossingen oan. Op de Facebookside fan Schrijven Magazine slacht de ‘vierdaagsegekte’ ta. Wyls’t it linkerbrein – ferantwurdlik foar it analytyske, logyske tinkwurk -oeroeren draait, langet de rjochterhelft wanhopich op in kreative plensbui om myn skriuwblokkade fuort te spielen. Links makket daliks de rekkensom. Fjouwer ukv’s in fjouwer dagen, dat binne 16 ferhaaltsjes fan maksimaal 99 wurden, 1584 wurden dus. Rjochts krimpt yninoar fan ’e toarst…

De iene syn dea is de oare syn brea.

Schrijvers schrijven niet over schrijven, lês ik yn in ukv, mar as skriuwers net oer skriuwen skriuwe meie wa dan wol? It boek De Blokkade, skreaun troch in bekende skriuwster mei talint giet oer: it gebrek oan ynspiraasje en ôfkar fan it skriuwen. It probleem koart gearfetten: de ynterne kritikus stiet warskynlik te skerp ôfsteld. Oplossingen omtrint it probleem, wurde troch de skriuwster net konkreet neamd. Het resultaat fan it skreaune is, 183 siden folskreaun oer in skriuwblokkade. Konklúzje: lije oan, en skriuwe oer it skriuwen, kin liede ta boekpublikaasje. Oplosse!

Mei pine en muoite

Wêr’t kreativelingen mei it hert op ’e tonge en blierren op ’e hannen 16 ukv’s op ‘e wrâld sette, pars ik mei muoite myn tredde sielige ukv út. Om’t de ûntsluting op har wachtsje lit, wurdt it bern mei de tange helle. Blau en sleau komt it op ‘e wrâld. Sels nei in ferme tik op ’e billen bliuwt de sa winske refleks út. It komt goed stelle deskundigen gerêst en nei it tatsjinjen fan soerstof komt einlik de ferlossende kreet. Stadichoan kleuret it kâlde blau nei waarm rôs.

Geniet er van meis!

De berte is folbrocht. It grutte genietsjen kin no begjinne, alteast dat is wat elkenien my tawinsket fia Facebook en appkes. Nei in dei donderje ik al fan de rôze wolk. It grutte genietsjen is ien grut lijen. Dei en nacht freget de lytse om fieding en ik krij blierren op de meast gefoelige lichemsdielen. De ‘vierdaagse’ is der neat bij. Ut ‘e liken lêst ik op Facebook de suksesferhalen fan lotgenoaten die ’t sûnder kleanskuorren de finish berikt ha. Ik sjoch net iens ljocht oan it ein fan de tunnel.

De byb, safolle mear as allinnich boeken

Byb-praat

Hy hellet in blêd út it rek mei tydskriften, parkearret syn tas op de stoel njonken him en stekt syn fuotten langút ûnder de lêstafel.

Sy komt al beljend oanrinnen. ‘Wat, nee, dat mienst net, do soest dochs...!’ Mei in klap set se har cowboysbag op ’e tafel, pakt der in boek út, leit de telefoan der neist en ploft suchtsjend del. 

Der ûntstiet in wûnderlike konversaasje tusken dizze twa minsken, sa te hearren sitte se net hielendal op deselde golflingte, mar dat is no krekt it fermaaklike. Hy begjint it petear:

‘Wat lêze jo?’

‘In oarlochsroman, en jo?’

‘De National Geographic, mar ik lês net, ik sjoch allinnich nei de plaatsjes. Nee, as ik al dy wurden lês krij ik in oerdoasis oan prikkels. Ik moat net tefolle oan ’e holle ha. Minsken prate sa ’n soad. Hieltyd dat werheljen fan wurden, dêr kin ik net oer.’

‘Ik mei oars graach oer werhellingen. Sa’n film as de Titanic bygelyks, dy ha ’k wol fiif kear sjoen. Dêr kin ik gjin genôch fan krije. Op ynternet kin je guon programma’s weromsjen. Dat fyn ik sa handich, regelmjittich sykje ik efkes op útstjoering mist en...’

‘Ik bin mear in natuerminske. Set my midden yn it bosk del en ik reitsje spontaan yn in transcedente steat, ik fiel ik my ien mei de beammen, myn trillingsfrekwinsje is dêr op ôfstimd tink ik. Yn de natuer fiel ik my zen. Witte jo wol dat de hiele wrâld út trillingen bestiet en dat elke enerzjy syn eigen frekwinsje hat.’

‘Trillingsfrekwinsje, dêr sizze jo sawat, it dashboard fan myn auto trillet de lêste tiid sa. Der trillet konstant wat mei, en ik kin der mar net efterkomme wêr’t it weikomt. It is sa ’n ergerlik gelûd, soms jou ik der in huf tsjinoan, is ’t wer even oer, mar …’

‘Mei in klankskaal kinst ek trillingen opwekke, dy fiel je troch je hiele  liif hinne. Se sizze dat je dêr maklik fan yn in meditative mood komme. As je dat alle dagen dogge foardat de sinne opkomt, dan ha je dêr de rest fan de dei profyt fan. Ik tink dat ik sa ’n skaal oanskaf. Boink, boink, boink-mmmm… ’

‘En de buorlju dan, of hawwe jo dy net?’

‘Jawol, ik ha in buorman.’

‘No sil er bliid mei wêze, mei sa’n klankskaal!’

‘Ja, goed idee,  ik jou buorman sa ’n skaal, kin der zen wurde. Dy man sit ek net lekker yn syn fel. Ja dat doch ik ... Hoewol … ?Nee, o, nee, aanst wurd ik hielendal gek fan buorman, sit dy idioat moarns ier en betiid op sa ’n skaal om te bonken. Nee, dat wurdt him net, fierstentefolle prikkels!

Soksoarte petearen, ik hâld derfan, it is ien fan de redenen wêrom't ik sa graach yn de byb kom. De byb, safolle mear as allinnich boeken😁

Minderweardichheidskompleks? Fuck it!

It is tradysje om by de iepening fan it nije seizoen fan de skriuwersark in stikje foar te lêzen út eigen wurk en wat te fertellen oer jins ferbliuw yn de ark. No wie de opset dit jier wat oars, der soe gâns mear publyk oanwêzich wêze om’t tagelyk ek de Rink fan der Veldepriis útrikt waard.

Ik fûn it foarútsjoch om as ‘amateur’ tusken al dy Fryske skriuwtalinten myn sechje te dwaan, spannend. Ik fielde my wat ûnwis. Soene se myn ferhaal wol ynteressant genôch fine of healwei ôfheakje? Miskien krige ik wol in black out. Foar de wissichheid skreau ik wurd foar wurd op wat ik sizze woe.

Nijsgjirrich strúnde ik ynternet ôf en googele de namme fan de priiswinner. Wie it tafal dat ik fuortendaliks op de kollum stuite, de Toan fan Willem Schoorstra, mei de ynspirearjende titel: “Fuck it minderweardichheidskompleks!” Krêftige wurden dêr’t ik krekt efkes ferlet fan hie?

De hiele dei bleaun dy wurden by my hingjen. As in mantra werhelle ik: Fuck it minderweardichheidskompleks, fuck it  […]  Sels jûns op bêd spûken se my noch troch de holle. Fuck it minderweardigheidkompleks. Ynienen seach ik it hiel helder. Fuck it minderweardichheidskompleks, it wie de reade tried yn it libbensferhaal fan ús mem.

Mem hie graach mear leare wollen, mar it wie oarloch en der wie krapte. Mear as de legere skoalle, siet der foar har net yn. Se hat har altyd minder field as minsken dy’t wol leard hiene. Opsjen by minsken dy’t wat leard hiene, dat wie fansels ek wol typearjend foar dy tiid. Wat master, dokter of dûmny sei, dat wie sa, dêr gongen je net tsjinyn.

Mem hie de tiid net mei en master wâlde it minderweardichheidsgefoel der noch in kear ekstra yn mei syn útspraak: ‘Ach, jullie daar uit die oude mar,’ mei oare wurden; bern dy’t dêr weikamen wiene minder wurdich.

No sizze se dat guon patroanen fan generaasje op generaasje trochjûn wurde. Soe ik dan ûnbewust wat fan dat minderweardichheidskompleks fan har oernommen ha. Soe it dêr weikomme dat ik my somtiden sa ûnwis fiel oer myn kinnen, mysels sa denigrearjend betitelje as ‘amateur’ en mysels betiden sa lyts fiel tusken minsken dy’t ‘presteard’ ha.

Dan moat ik der dus no foar soargje dat dit patroan trochbrutsen wurdt en dat ik it net (ûnbewust) trochjou oan myn bern. Oe geine, der wurdt myn namme omroppen, ik bin oan bar om myn sechje te dwaan. It hert kloppet my yn ‘e kiel as ik it poadium opstap. Ik helje in pear kear djip azem en rjocht de rêch. Fuck it minderweardichheidkompleks!

Snoadfoanferslaving

Snoadfoanferslaving

‘Mama, mama-a?’
‘Hmm-mmm ja-a ik kom zo.’

Mamma stiet whats-append foar my te wachtsjen by de kassa. It kassafamke neamt it einbedrach en wachtet op it beteljen, se kriget gjin reaksje. Se wachtet en wachtet, mar mama appt ûnfersteurber troch.

De rij achter ús wurdt langer. Ik begjin my te ergerjen en twivelje, sil ik wol, sil ik net?  ‘Wêr wachtsje we eins op?’ freegje ’k kwasy nonsjalant oan it kassafanke. De felle blik as mama fan har snoadfoan opsjocht docht my besluten om my fierder mar stil te hâlden. Mama skrommet evensagoed net om it whatsapp-berjocht noch even ôf te meitsjen.

By de servicebaalje wer itselde tafriel. Lytse krolkop besiket de oandacht fan mama te lûken troch har oan ‘e  bokse hingjen te gean, mar mama jout gjin azem. Se sjocht oer har dochter hinne wyls’t de tommen obsessyf oer it touchscreen glydzje. De lytse pjut set haar lêste troef in … 

Iris brûkt gjin tampon, mar lit alles rinne

Iris brûkt gjin tampon of ferbân oft se ûngesteld is. Se lit de boel gewoan frij rinne, sa wol se  menstruaasje mear sichtber meitsje, seit se. Ien en oar lêsde ik op de side fan Editie NL.
Yn in ynterview sei se: "Ik zie te veel jonge vrouwen die zich verloren voelen in hun lichaam. Terwijl het juist een natuurlijk fenomeen is, menstrueren.”

Freebleeding - ja, dêr skynt sels in offisjele beneaming foar te bestean – is in feministyske beweging dy’t it taboe trochbrekke wol rûn de ûngesteldheid. Guon (feministyske)froulju tille har ûngesteldheid nei in heger nivo en sjogge it as in foarm fan  keunst. Sa posearre Iris neaken – gesicht en fuotten ynsmart mei bloed - foar it tydskrift Elephant Journal.

Ik fyn it earlik sein mar in smoarge griemerij en freegje my ôf wat dizze froulju hjir mei berikke wolle? In taboe trochbrekke? Neffens my net nedich yn Nederlân. Ungesteldheid is in natuerlik proses dêr’t in frou har net foar hoecht te skamjen, safier kin ik noch mei Iris meitinke, mar dêr hâld it dan ek op.

Ik tink net dat dizze ûntwikkeling der oan bydraacht om ûngesteldheid út de taboesfear te krijen, ik tink sels dat dizze nije ûntwikkeling it tsjinoerstelde effekt hawwe sil. Ik kin der neat oan dwaan mar by it lêzen fan soksoarte nijsberjochten giet myn fantasy mei my op ‘e rin. Ik sjoch it al foar my;

Wurde aanst net allinnich wyldmigers en -skiters bekeurd oft se de boel rinne litte mar komt der in ferbod by, nammentlik dat op ‘wyldbliede’ en dat kin dan wer nuvere situaasjes opleverje. Stel bygelyks datst in kear goed trochlekst en der rint krekt in plysje efter dy, hoe moatsto dan bewize datsto wier net oan dat wyldblieden dochst mar dat it in ûngemakje is?

Moatst dan sa’n trochweake tampon of in stik ferbân as bewiis út dyn ûnderbroek of dyn krús skuorre en harren dat foar de noas hâlde?
Ik kin it net helpe, ik sjoch soks libbendich foar my, mar hoe krij ik yn fredesnamme dy bylden wer út myn holle?

Brún en smûk fersus griis en stiif

De opdracht fan it Libbensferhalenkafee wie; skriuw in ferhaal oer famyljetradysjes of gewoanten. No koe ‘k sa gau net wat betinke dus ik skreau: Ik leau net dat wy thús sa tradsjoneel wiene…

De iene sin lokke in oare út en noch ien. De wurden kidelen myn ûnthâld.
Al skriuwendewei siet ik ynienen wer yn ‘e keuken mei de oranje doarren. It wie moai waar en it wie snein ...
It wie krekt oft er der in acht mm film yn fan dy retrokleuren yn myn holle ôfdraaide. 
De details wiene sa skerp en dúdlik en dat allegearre troch dy earste sin. No ja, einliks kaam it troch de sin dy’t dêrop folge, lês mar...

Brún en smûk fersus griis en stiif

Ik leau net dat wy thús sa tradisjoneel wiene. Fan bysûndere dagen sa as Peaske of Kryst of sa stiet my - útsein de bûntfersierde beam en it Krystfeest yn tsjerke – net folle mear by. Kryst wie trouwens ien fan de kearen dat ik it net slim fûn om nei tsjerke ta te gean.

Dat kaam tink ik om’t we Kryst altyd yn de herfoarme tsjerke fierden. We wiene sels grifformeard, mar ik fûn dat herfoarme tsjerkje - mei har hege houten banken en preekstoel mei grien fluwielen rântsjes -  folle smûker dan ús eigen tsjerke mei syn glêde griisferve banken.

Under de herfoarme dumnys wie Rozendal ús favoryt. Dy man striele sa’ n entûsjasme út. Under er it preekjen ferpleatste er oanhâldend syn gewicht fan de iene foet nei de oare , syn romp swaaide derby hinne wer as wie er oan’ t reedriden. It wie gewoan fermaaklik om nei te sjen. In inkelde kear gong er ûnder de preek efkes yn petear mei gemeenteleden, dat fûnen de minsken geweldich.

Yn ús eigen tsjerke gong it der hiel wat stiver oan ta. Der siet gjin swûng oan. Dêr wiene se krekt sa griis en stiif as it ynterieur. Ik wit noch goed dat ik in kear net sin hie om mei te sjongen, doe treau sa’n wettysk frommeske yn de bank achter ús my in psalmboekje ûnder de noas, want dat hearde fansels net sa. Fan doe ôf bin ik hiel goed wurden yn playbacken.

De hiele entoeraazje - om it nei tsjerkegean hinne – drûch trouwens net echt by oan in zen sneinsgefoel. Alten wer dat gejacht om op tiid te kommen. Mem dy’t: hastich de bûsen neisocht om lytsjild, rôlen pipermunt yn stikken snijde,  Last minute mei brilcreamfingers it plústerige hier fan heit yn model knede en mei flibe noch in flek fan syn sneinske jaske poetste.

Mar de autorit nei tsjerke ta wie wol The Grand Final; Wy stiif tsjininoar oan op de achterbank fan de oranje Ford Taunes stationcar, heit dy’t net ôfremme mar mei deselde gong troch de bochten fleach, mem dy’t har eangstich oan de hângreep boppe de doar fêstklamme  wyls’t se ûndertusken de tiid skerp yn 'e gaten hold. It wie minutewurk. Meastentiids ferlernen we de race en wiene we te let yn tsjerke.

De koartste rûte nei ús fêste plak, rjochts foaryn twa banken achter it hek fan de âlderling- en diakens, wie fia de syddoar. Unopfallend oanskowe siet der net mear yn, foar sa fier’t dat ūberhaupt mooglik is oft je mei syn achten ynkomme. Rjocht foar ús út stoarjend, skeuvelen we achter elkoar oan de bank yn. Goed en wol te plak knikte heit efkes nei dûmny; de preek koe begjinne.

Simmertiid en rollade

Fannacht draaie we massaal de wizer fan de klok wer in oere foarút, werom dogge we dat eins noch hieltyd? 

De maatregel om de klok yn ‘e maitiid in oere foarút te setten is ynfierd yn ‘e Earstewrâldoarloch. In oere langer sinneljocht besparre koalen. Nei de Twaddewrâldoarloch is de maatregel wer ôfskaft om’t it, it bioritme fan de minske fersteure soe.

De oaljekrisis yn de santiger jierren wie foar in soad Europeeske lannen oanlieding om ‘it oere’ wer yn te foeren, it soe enerzjy besparje. Brânstof tekoarten binne tsjintwurdich oerskotten en dat we mei it foarútsetten fan de klok enerzjy besparje is al lang efterhelle.

It fersetten fan de tiid is in gewoante wurden dy’t we  oernommen ha sûnder ús ôf te freegjen oft it überhaupt noch nut hat. It docht my wol wat tinken oan in ferhaal dat ik oait heard ha oer in frou dy’t alten it ein fan de rollade ôfsnijde foar’t s him yn ‘e panne die.

Op in dei frege har man wêrom oft se dat die. Se antwurde dat se dat sa fan har mem leard hie. Doe’t de dochter dêrnei it wêrom oan har mem frege, wist dy eins ek net wat se dêr op  antwurdzje moast, se sei: ‘Beppe die it alten sa en beppe har rolladen wienen de lekkersten.’

Doe’t de beppesizzer oan beppe frege wêrom’t dy dat alten sa die, antwurde se: ‘Berntsje, dat sit sa; myn briedpanne wie wat oan ’e krappe kant, dêr passe krekt gjin hiele rollade yn, om him passend te meitsjen snijde ik in stikje fan ‘e foar en efterkant ôf.

Wurdt it net heech tiid dat we, krekt as mei dy rollade,  ris ophâlde alle ‘e maitiden wer in stikje fan de nacht ôf te snijen, gewoan om dat ús dat sa leard is?

Poëzykursus

Op de poëzy kursus fan Abe de Vries, wurde we martele mei drege opdrachten.
De opdracht fan ôfrûne wike wie; meitsje in sonnet mei as tema Shared Space.
In klassyk sonnet moat foldwaan oan kritearia as;

Twa strofen fan fjouwer rigels (kwatrinen)
Twa strofen fan trije rigels  (terzinen)
Rym-skema’s Abba, abba, cdc, dcd
Metrum, (de regelmjittige ôfwikseling fan beklamme en ûnbeklamme wurdlidden)
Tusken de de kwatrinen en terzine moat in chute/ wending komme (de gedachtegong yn de earste kwatrinen, moat yn de terzinen in wending krije)

Shared Space is in rom begryp. Yn it ferkear betsjut it: de romte diele mei respekt elkoar, gjin ferkearsbuorden, stopljochten, stoeprânen ensfh. It útgongspunt is dat as je betizing skeppe de mins alerter wurdt. Leaver feilichheid mei ûnwissichheid as ûngelokken mei dúdlikheid. In neidiel is dat âlderen en beheinden just yn de problemen komme by it ynskatten fan komplekse situaasjes.

Ik fûn it in ferrekte drege opdracht, mar hawar skriuwe betsjut mei de billen bleat. Ta myn ferbjustering fûn Abe myn sonnet ien fan de moaisten dy ‘t der by siet. Dat jout in minske wer moed. Ja sûnder fouten wie it net en it rammele oan alle kanten. Metrysk rûn it net, rigels te lang en it rymskema doogde net hielendal, mar toch ...
De berte fan in sonnet:

Shared Space

Mei de earmtakke ta’t rút út sit Catweazle te chillen
   hy slalommet tusken ‘t fuotfolk troch … Shared Space
Op Times they are a changin fan Dylan
   siket in rollatorsenioar oanknopingspunten … fergees.

Hy is oerlevere oan de nukken en grillen
   fan d’altyd en ivich drok-drok-mins,
betize yn dizze gaoatyske ratrace,
   trotsjearet er bochtsjend it ferkear op tsjillen

Langhierrige Dylanfanaat klaut him achter de earen,
   wêrom brûkt dy âlde de oerstek no net
it chillen slacht om yn in yrritearjen

Romte diele mei respekt foar elkoar, wa is der no gek

   se kinne it moai betinke, dy hege hearen

Shared Space is gewoan in dreech wurd foar romtegebrek

Pubkwis, de nije ferslaving

Pubkwis, de nije ferslaving

It is smoardrok yn ‘e Singel. Om alle dielnimmers plak te jaan moatte der sels tafels út de seal wei by helle wurde. Op it biljet stiet de priis, in koer fuld mei fersoargingsprodukten, te pronkjen.
Gooitzen besiket de te winnen priis noch wat oanlokliker te meitsjen troch dizze op te heevjen ta in: ’Lúkse De-euve ferwenpakket’ en Jan leit noch ien kear de spulregels út. Efkes oer achten set de kwis útein.

Alve groepkes fan fiif, yn ‘e âldens fan tweintich oant tachtich, bûge har konsintrearre oer it papier. De earste fraach hakket der drekst al yn. Der wurdt drok oerlein, it kreaket der oer.
Wyls’t de Brilletjes de brilleglêzen nochris oppoetse, floeit by de Broekmigers it giele focht ryklik. Sy meitsje har net sa drok; net drûchstean liket har wichtichste doel.

Wy, de Teetantes, wolle no einlik wolris fan ús 'trochsnee-posysje' ôf. We binne aardich yn foarm fannejûn. Nei fiif omgongen steane wy op it earste plak. Noch twa omgongen te gean: bliksem pibe it wurdt spannend!
Rûge Dong en Tinne Jarre hawwe har by de Troelys oansluten. Se sette mei knypte billen de oanfal yn.
As we oan de muzyk-fragminten ta binne,  taaie de Broekmigers ôf. Dy âldlullemuzyk dêr hawwe sy gjin sjoege fan. De prehistoaryske bylden binne fan fier foar har tiid.

It gênre is ek by ús net favoryt, yn dizze omgong ferlieze we ús kop -posysje. De Rûge Troelys klauwe har nochris flink efter de earen, mar ek sy skoare hjir net de measte punten.
Nei de lêste omgong lêst Jan de goeie antwurden foar. It oermjittich heu-eu-gerop by elk goed antwurd is neffens ús pure bluf fan de bar en de stamtafel.

By de muzyk-antwurden komt it heu-gerop ynienen út in hiel oare hoeke wei. Full House en Oosterwar hawwe blykber muzykkenners yn har ploech.
Wy sakje nei dizze lêste omgong, fan nûmer ien nei it fiifde plak en bedarje dêrmei wer by de middenmoat.
Full House en Oosterwar steane no mei in dielde earste plak oan kop. Yn de beslissende fraach oer de stân fan de AEX index moat Oosterwar har belies jaan en giet Full House der mei de priis fan troch. Lydsum sjogge wy ta hoe’t se har begearich op de koer mei Dove-produkten stoarte.

The Dateables

The Dateables

Pien is in blonde krollebol fan in jier as achttjin. As se laket giet ‘e sinne skinen. Se sjongt graach yn har stamkafee en op lytsskalige festivals.
Pien is op siik nei in relaasje. Jonges fynt se mar neat; se falt op froulju.

Pien hat in hendikep. In harsentumor hat har harsens skeind en hat har yn ‘e groei remme. De tumor hat ek it diel fan ‘e harsens oantaast dat in rol spilet by de romtlike oriïntaasje. Dit hat as gefolch dat se gjin rjochtingsgefoel hat en ferdwaalt as se fierder as in kilometer fan hûs ôf is.

It datingburo foar minsken mei in beheining, hat matchmaker Kim ynskeakele.
Sy giet op siik nei in date foar Pien.
Nei in pear wike wurdt Pien belle troch Kim; der is match mei in achttjinjierrige studint ferpleechkunde.

De achttjinjierrige studint, in skrutel, lang fanke mei donkere kringen ûnder de eagen, stelt harsels foar oan de bliere krollebol. Nei de kennismakking falt der in wat ûngemaklike stilte, mar gjin need, it datingburo hat in aktiviteit betocht om it iis te brekken : fervesmite. De jonge froulju strûpe in wite overal oan en besykje in keunststik te meitsjen troch ferve tsjin in skildersdoek te smiten.

It omgriemen mei ferve is gjin súkses, mar it soarget yn els gefal foar wat ferdivedaasje. It petear komt stadichoan op gong. De studinte fertelt oan Pien dat se drumt yn in bandsje en dat se op syk is nei in sjongster. It begjint der op te lykjen dat er in klik is. It petear wurdt al gau wat persoanliker.

'Hasto al earder in relaasje hân?' freget krollebol dan.
'In stik as tolve/ fjirtjin' antwurdet it opsketten fanke, 'myn langste hat sa’n fiif jier duorre.'

Krolly knipperet omraak mei de eagen, har stimlûd bliuwt fan skrik stekken by de o fan, 'ohw echt?' Achttjin min fiif, dielt troch ... tolve? ... Se mei dan beheind wêze mar oan har tinkfermogen mankearret neat.

‘En dyn koartste relaasje?’

Twa blommen út deselde tún

Twa blommen út deselde tún

Yn en útstappe is troch it hichteferskil noch in hiel gedoch. We hise har de auto út en litte har foarsichtich yn de rolstoel sakje. Ik lûk de rits fan har jas omheech, har sjaal rjocht en skik de tekken oer har fuotten. 

Foaroan yn tjerke stean myn neven en nichten, de bern fan har jongste suster, opsteld. Triljend omklammet se de útstutsen hannen. Foar my út rinne myn eigen sussen, it fljocht my eefkes oan.

By de kiste help ik har oerein. Se murmelt wat ûnfersteanbere wurden en slokt dapper har triennen fuort. De tsjinst set útein, ûnder de himelske klanken fan Bach wurdt de kiste nei foaren riden. Har skouders skokke yn de swarte jas. Oan de binnenkant fan de bril slacht it fertriet del.

Nei de kofje en keek bringe we har nei hûs. Skjin tenein lit se har yn ‘e bêzje seniorenstoel sakje. Oer in pear oeren komt de thússoarch om har hoazzen út te lûken. Moarn stiet er wer in drege dei op it program; de begraffenis fan har âldste suster.